Мақолада иссиқлик ва электр энергиясини ишлаб чиқариш учун иссиқлик ва электротехника саноатини ривожлантириш бўйича дунё прогнозлари келтирилган. Таъкидланишича, энергия турларини ишлаб чиқаришнинг ўсиши нафақат қазиб олинадиган ёқилғи сарфини кўпайиши, балки экологик вазиятнинг ёмонлашиши билан боғлиқ. Иссиқлик энергиясини ишлаб чиқарадиган қуёш қурилмаларидан фойдаланиш бўйича хорижий тажрибани ва Ўзбекистон Республикасининг қулай иқлим шароитларини ҳисобга олган ҳолда, мавжуд турар-жой биноларини иситиш учун қуёш ҳаво иситгичларидан фойдаланиш, турар-жой бинолари ва қуритиш қурилмаларини қиммат конструктив ва технологик ечимларсиз иссиқлик энергияси билан таъминлаш, шунингдек, биноларни тез иситиш истиқболлари муҳокама қилинди. Бундай коллектор, ҳаво пастроқ иссиқлик сиғимига эга бўлишига қарамай, иссиқликнинг тенг тақсимланишини таъминлай олади ҳамда ҳарорат бўйича ҳам, етказиб бериладиган ҳаво миқдори бўйича ҳам яхши тартибга солинади. Бундан ташқари, табиий конвекция шароитида ишлайдиган коллекторларни анъанавий иситиш тизими билан муваффақиятли бирлаштириш мумкин.
Шу билан бирга, мақолада шунингдек, қуритиш технологиясида ҳаво иситгичларидан фойдаланишнинг ижобий тажрибаси кўрсатилган. Хусусан, қуёш сув иситгичининг саноат намунаси республиканинг сув хўжалиги учун суғориш тизимларининг насос станцияларида ишлатиладиган трансформатор ўровларини қуритиш учун ишлатилган. Ҳаво иситгичларидан фойдаланиш нафақат сезиларли ёқилғи, энергия ва пул маблағларини тежашга, балки Ўзбекистон Республикасининг энергия хавфсизлигини мустаҳкамлашга имкон беради.
Мақолада Ўзбекистон Республикасида иссиқлик ва енергетика саноатининг ривожланиш истиқболлари ҳақида сўз боради. Ўзбекистон Республикасининг 2035 йилга қадар ривожланиш консепсиясига кўра, Республикада електр енергияси истеъмолининг кутилаётган ўсиши тахминан 2000 йилдан 3156 квтсоат/кишига тенг бўлиши қайд етилди. Електр енергияси ишлаб чиқаришдаги бу ўсишга 12.7% дан 19.7% гача қувватларни ишлаб чиқариш тузилмасида қайта тикланадиган енергия манбаларини (ТЕМ) ишлаб чиқаришни кўпайтириш, мавжуд заводларни янгилаш, янги буғ-газ қурилмаларни (БГҚ) қуриш ва атом електр стансияси (АЕС) ни янада қуриш орқали еришиш режалаштирилмоқда.
Республикадаги иссиқлик ва електр енергиясининг 85% га яқин йилларда табиий енергия ресурсларидан фойдаланадиган иссиқлик електр станцияларида табиий газ, кўмир ва ёқилғи ёғи ишлаб чиқарилади, шунингдек, ускуналар станцияларининг катта қадрсизланиши ва натижада уларнинг паст самарадорлиги ҳисобга олинса, муаллифлар ушбу турдаги енергия ишлаб чиқариш учун фойдаланишнинг муҳимлигини таъкидлашади замонавий комбинацияланган цикл технологияси.
Ҳозирги кунда дунёда асосий хорижий газ турбинаси ишлаб чиқарувчиларининг кенг техник ва саноат ҳамкорлиги мавжудлиги кўрсатилган. Дунёда бундай ускуналарнинг асосий ишлаб чиқарувчилари учта компания – General Electric (АҚШ), Siemens – Westinghouse (Германия - АҚШ) ва Alstom (Франсия, Швейцария, Швеция).
Комбинацияланган буғ ва газ турбинаси агрегатлари (БГТнинг) вариантлари ишлаб чиқилган. ГТУ операцияси натижасида ўрнатишда ишлатиладиган газларни буғ кучи сиклида ишлатиш таклиф қилинди.
БГҚ афзалликлари: Бирлашган-давр ўсимликлар 60 дан ортиқ % електр самарадорлигини еришиш мумкин. Таққослаш учун, алоҳида фаолият буг ъ електр стансиялари самарадорлиги газ турбинаси ўсимликлар учун, 33-4% оралиғида одатда — 28-42% оралиғида; ўрнатилган қуввати бирлигига паст баҳо; Бирлашган-давр ўсимликлар буг ъ електр станциялари нисбатан ҳосил електр бирлигига сезиларли даражада кам сув истеъмол; қисқа қурилиш вақти (9-12 ой); темир йўл ёки денгиз транспортида томонидан доимий таъминлаш учун ҳеч қандай еҳтиёж бор; compact ўлчамлари електр линиялари ва електр енергия ташиш харажатларини камайтиради истеъмол (завод ёки шаҳар ичида), тўғридан-тўғри қуриш имконини беради; буғ-електр станциялари нисбатан кўпроқ екологик.
БГҚнинг камчиликларига қуйидагилар киради: ёнилғининг ёниши учун ишлатиладиган ҳавони филтрлаш зарурияти; ишлатиладиган ёнилғининг турлари бўйича чеклашлар. Одатда, табиий газ асосий ёқилғи сифатида, дизел ёқилғиси еса захира ёқилғиси сифатида ишлатилади. Кўмирни ёқилғи сифатида ишлатиш фақат циклдаги кўмир газлаштирилиши билан боғлиқ қурилмаларда мумкин, бу еса бундай електр стансияларини қуриш нархини анча оширади. Бу қиммат ёқилғи ташиш алоқа қуриш зарурлигини назарда тутади-қувурлари; мавсумий қуввати чекловлар. қишда максимал ишлаш.
Бироқ, БГҚнинг санаб ўтилган камчиликларига қарамай, республика тараққиётининг бу босқичида комбинат-цикл заводлари юқори samara билан електр енергияси ишлаб чиқариши, шу билан бирга табиий газни сезиларли даражада тежаши мумкин. Тахминий ҳисоб-китоблар шуни кўрсатадики, дунёда ишлаб чиқилган газ-турбина ва комбинасиялашган технологиялар ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ускуналаридан фойдаланиб ички иссиқлик електр саноатининг техник қайта жиҳозланиши табиий газни ҳар йили тахминан 1010 м3 миқдорида тежаш имконини беради, бу еса пул ҳисобида 3 трлн. сўмни ташкил етади. Умуман олганда,
3. модернизациялаш ва реконструксия қилиш вазифаларини амалга ошириш, хусусий секторни давлат-хусусий шериклик асосида енергетика соҳасига жалб етиш. Зарур меъёрий-ҳуқуқий база ва техник инфратузилмани яратиш
Мазкур мақолада арбитраж келишувининг илмий-амалий жиҳатлари таҳлил этилиб, арбитраж арбитраж келишувнинг тушунчаси ва хусусиятлари тадқиқ этилган, шунингдек Ўзбекистон Республикасининг “Халқаро тижорат арбитражи тўғрисида”ги Қонуни лойиҳаси юзасидан тавсия ва таклифлар ишлаб чиқилган.